​

Kunst is Leven, Leven is Kunst

Inleiding bij de opening van een tentoonstelling van beeldend werk gemaakt door medewerkers van het psychiatrisch ziekenhuis Sint Annendael. De tentoonstelling was georganiseerd door de groep WAUW (wat achter je werk)

 

 

 

Ik ben uitgenodigd om, zoals het zo mooi klinkt, als gastspreker het woord te nemen op deze vernissage.

​

Meer dan 36 jaar heb ik hier in het ziekenhuis rondgelopen. Begin volgend jaar is het definitief afgelopen.

Fin de carrière: de laatste maanden merk ik dat ik stap voor stap afstand aan het nemen ben. Ik word langzaam toeschouwer, moet niet meer zo veel, kan onafhankelijker kijken naar al die drukte. Dus toch al een beetje gastspreker.

Zo’n afscheidsfase roept vragen op: waar ben je al die jaren mee bezig geweest, wat heeft je voortgedreven, wat was belangrijk? Deze tentoonstelling geeft me de gelegenheid  om hier bij stil te staan, om uit te spreken wat me nog op het hart ligt.

 

Het moto van mijn creatieve therapie is een citaat van Beuys: “Kunst is Leven, Leven is Kunst”,

vanuit deze uitspraak wil ik vertrekken.

​

Kunst is Leven, Leven is Kunst:

Even tussen haakjes: als ik over kunst iets zeg spreek ik als beeldend kunstenaar en beeldend creatief therapeut maar ik denk dat wat ik wil zeggen in wezen ook van toepassing is voor andere kunstvormen en kunst in het algemeen.

​

Kunst is Leven

Echte kunst maken kan alleen door het te beleven. We worden al werkend en schouwend een ruimte ingetrokken waar volop aanwezigheid is. We maken het kunstwerk niet, neen, we verbinden ons met de levendigheid die we in die belevingsruimte aanvoelen en we proberen deze gestalte te geven.

Paul Klee schreef in 1920: “Kunst geeft niet het zichtbare weer maar maakt zichtbaar.”

 

Als we (beeldende) kunst maken bewegen we ons in een andere wereld dan de wereld van de taal. De wereld van de begrippen is een wereld die afstand creëert, observeert, beschrijft. Een wereld die zich beperkt tot het gekende, tot wat in de begrippen opgesloten ligt.

 

De wereld van de Kunst is de wereld van de Ziener en die wereld staat diametraal tegenover de wereld van de Observator. De wereld van de Ziener vraagt betrokkenheid, beperkt zich niet tot het gekende maar laat zich doordringen door de mysterieuze diepte van "Het Zijn" en laat die diepte oplichten in alles wat gecreëerd wordt.

Een goed kunstwerk is geen ding. Het is levend, leven zichtbaar makend, vibrerend. "Kunst is Leven"

 

Maar Beuys zegt ook: “Leven is Kunst”

Als hulpverleners in de geestelijke gezondheidszorg zouden we daar doordrongen van moeten zijn.

 

Laat ons een uitstap maken naar de Creatieve Therapie.

In mijn atelier mogen de mensen altijd vrij werken. Bijna elk thema dat op papier komt gaat over een spanningsveld tussen twee werelden: De wereld van het verlangen waar aangevoeld wordt waar het eigenlijk om gaat in het leven en de wereld van de realiteit, een wereld waar je je moet aan aanpassen, de wereld waar je "het leven" waar moet maken.

De meeste mensen die hier in het ziekenhuis opgenomen worden voelen zich gemangeld in de botsing tussen die twee werelden. De harde realiteit heeft hun geleerd dat de wereld van het verlangen illusie is maar de wereld van de harde realiteit is ook geen optie want die is te erg om in te leven. Ze dolen rond in een niemandsland tussen de twee werelden. Een patiënte omschreef het als volgt: "Ge kunt die realiteit niet loslaten want die is er. Als ge ze loslaat staat ge niet meer in het leven en ge kunt het verlangen niet loslaten want dan is uw leven zinloos." Daar hangen ze dan, geparalyseerd tussen de twee werelden als de spreekwoordelijke ezel tussen twee schelven stro.

• Bijna elke persoon met borderline problematiek zal in zijn/haar tekening op zoek gaan naar licht. Als het gevonden is wordt steevast naar zwart gegrepen en wordt de tekening doorkrast of doorsmeert tot een vormeloze brij: Dat licht mag er toch niet zijn.

• Bijna ieder persoon met manisch depressieve problematiek zal in zijn/haar tekening de absolute wereld van het licht tegenover de absolute wereld van het duister zetten: wit tegenover zwart, complementaire kleuren in een eindeloze confrontatie met elkaar, slingerend van de ene waarheid naar de andere.

Onze patiënten zitten niet in een wereld van ziektes en stoornissen, dat is de wereld van de behandelaar die wil categoriseren en begrijpen, afstand neemt om meer greep te krijgen. De patiënt zelf is verzeild geraakt in een conflict tussen twee werelden, voert een innerlijke strijd om “HET LEVEN” te behouden in de confrontatie met de harde realiteit.

Maar, laat ons duidelijk zijn, “HET LEVEN” hoort bij het mysterieuze, het sacrale. De wereld waarmee ook de kunstenaar zich probeert te verbinden. Leven is geen wetenschap, leven is kunst, laat u dus niets wijsmaken, het leven is niet de harde realiteit. “Leven is Kunst”

 

We moeten oppassen dat we als ziekenhuis niet opgeslokt worden door de waanzin van onze tijd.

En dan bedoel ik letterlijk “waan-zin”. De waan dat de zin van het leven te vinden is in kennis, efficiëntie, organisatie, managen. Hier vind ik een citaat op zijn plaat uit een boek over het Japanse begrip Hara:

“In de schaduw van het begrip verliest het leven zijn oorspronkelijke straling.”

 

Laat ons ziekenhuis een eiland blijven waar we het leven als kunst koesteren, een eiland waar de drenkeling ruimte krijgt om terug adem te halen en zich te heroriënteren in de wereld. Laat ons er bewust van blijven dat de waanzin van de huidige maatschappij de ziekelijke neiging vertoont haar gelijk te halen door iedereen mee op te stoten in de vaart der volkeren.

 

Kunst is Leven, Leven is Kunst

​

​

Jan Van Ussel 05-05-2015

​